Helena van der Kraan portretteerde teddyberen serieus, als menselijke modellen. Hoe meer Joyce Roodnat naar de berenfoto’s kijkt, hoe meer verhalen ze ziet.

Ik hield ’t niet voor mogelijk, maar ik ben weerloos tegen de teddyberenportretten van Helena van der Kraan. Inderdaad, foto’s van teddyberen, het zijn er bijna honderd. Ik bewonder deze fotografie: analoog zwart-wit, dus met alle nuances van het goeie ouwe celluloid (fotografie met ‘een rolletje’), zacht, zilver, aaibaar. Maar hoe kan dat? Denk ik aan speelgoedberen dan denk ik aan Elvis. Aan zijn sufste song: ‘Teddy Bear’, waarin Presley zijn liefje verzoekt of hij haar ‘lovin’ teddy bear’ mag zijn. Zijn beruchte bekken houdt hij stil en terecht. De teddybeer is iets van hou en trouw en kusjes, wellust is er niet bij. Dacht ik.

Nu weet ik beter. Nu zie ik in het Fotomuseum Den Haag die berenfoto’s. De berin likt haar welpen in de vorm, Helena van der Kraan doet dat met de teddy’s. Ze portretteerde de beren serieus, als menselijke modellen, net zoals je dat doet met mensen zorgde ze voor sterretjes in hun glazen ogen, waardoor het lijkt of ze ergens naar kijken en aan iets denken. Ik zie een meisje in een overgooier. Een versierder met zijn hemd uit zijn broek. Een kleuter in een gehaakt luierbroekje. Een gezellige beren-bon-vivant in een fluwelen peignoir. Een berenvrouw, vief in haar zelfgemaakte katoenen jurk. Een dramatische beer met zijn lijf in verband. Eén beer heeft een duidelijke venusheuvel onder haar korte hemdje.

Helena van der Kraan: Teddy-portret (2014-2020). Foto Helena van der Kraan/Fotomuseum Den Haag

Het teddynaakt is het mooist. Mijn favoriet is de naakte berin met de scheve snuit, een pin-up van jewelste, onschuldig, maar houd haar in de gaten. Van der Kraan laat de beren zo poseren dat hun geslacht onmiskenbaar is, ook al hébben ze helemaal geen geslacht! Die blote beer met schrale biceps? Duidelijk een jongen. Die beer met die brede heupen? Een vrouw, en die kokette blootloopster op schoentjes ook.

Het valt op dat ze de beren full length vastlegde. Van close-ups moest ze niks hebben en daar had ze gelijk in. Zoom in op zo’n berenkop en je foto wordt direct een spiegel. De beschouwer kijkt naar de beer met zijn versleten snuit en weent, niet om de beer maar om zichzelf. Hoe overduidelijk er ook van de beren gehouden is, van zulk sentiment moest Van der Kraan niks hebben. Haar speelgoedberen praten niet, ze horen ook niks, maar ze luisteren wel. Ze leven niet, ze lijden wel – als het meezit troosten ze daarmee hun mensje.

Hoe meer ik naar de zachtgrijze foto’s kijk, hoe meer verhalen ik zie. Die zijn er niet, ik leg ze er zelf in, ik besef het.

De teddybeer (of de poes, of de pop) is acteur in het theaterstuk van de eerste grote liefde. Jij bent het publiek, voor je beer spreek je je verbeelding aan. Nu proefde je van de zoete zonde die kunst heet. Lever je uit aan een kunstwerk en genot is je deel. Lust zelfs, als je mazzel hebt.

Te zien t/m/ 1/11 Kunstmuseum Den Haag - Helena van der Kraan overleed 14 juni j.l.