Fatima Barznge

In mijn atelier heb ik nu werken op papier, doek, schetsen en borduurwerk. Maar het liefst houd ik mij met één materiaal per keer bezig. Eigenlijk moet het schilderen voor mij eerst af zijn voordat ik weer iets anders oppak. Ik heb een tijd lang gewerkt aan een cirkelvormige serie, dat vormt een tegenstelling met een vierkante serie die ik daarvoor maakte. Om zo het spanningsveld op te zoeken hoe de cirkel en het vierkant zich tot elkaar verhouden. De inspiratiebron daarvoor ligt in Marrakesh, bij de Ben Joesoef Madrassa in de oude medina. Dat is een oude school waarvan de architectuur de Islamitische Gouden Eeuw (750 – 1250, red.) prachtig weergeeft. Ik kende dat gebouw van een oude zwart-wit foto, en twee jaar geleden heb ik het in het echt gezien. De hele binnenkant van het gebouw is bekleed met tegels die vierkant zijn in de basisvorm, maar daarin bevinden zich allerlei cirkelvormige patronen. Wanneer je kijkt naar de vierkante tegels, maar je concentreert op de ronde vormen, dan zie je plots alleen nog maar cirkels. 

In Irak heb ik eerst een totaal andere opleiding gevolgd, omdat ik niet de kans kreeg om daar naar de kunstacademie te gaan. Het dorpje waar ik opgroeide zou verwoest worden door Saddam Hussein, daarom verhuisden we naar een stad toen ik 17 was. Op mijn 18e zag ik voor het eerst een kunsttentoonstelling en toen wist ik dat ik naar de kunstacademie wilde. Ik wilde studeren in Baghdad, want dat is een metropool met goede academies. Maar in mijn tijd mochten alleen aanhangers van Saddam Hussein toelating doen. Het was verplicht om daar een verklaringsformulier voor in te vullen. Dat heb ik niet gedaan en toen ben ik bedrijfskunde in Baghdad gaan studeren. De universiteit daar is een van de mooiste gebouwen van Irak, ook gebouwd in de Islamitische Gouden Eeuw. Dat is al een kunstwerk op zichzelf om te zien. Ik volgde buitenschoolse cursussen in schilderen en boetseren die vanuit de universiteit werden georganiseerd. Daar heb ik de academische basis van de kunsten geleerd, want ik had zoveel passie om naar de kunstacademie te gaan. Uiteindelijk heeft het mij 37 jaar gekost voordat ik aan de KABK mijn diploma haalde.

Voor kunst en sport was dat zo. Want daarbij vreesde hij dat je activist zou worden en kunst zou inzetten tegen Hussein. Maar nee, ik ben geen activist geworden en nog steeds niet. Als kunstenaar uit een land van onderdrukking wordt die kunst toch snel gezien als werk waar een laag van activisme in zit. 

Nee, het liefst wil ik dat mijn werk gezien wordt als het werk van een kunstenaar die nooit oorlog heeft gekend. Mijn interesse ligt bij kunst en kunstgeschiedenis, niet omdat ik vluchteling ben of omdat ik pijn heb. Ik vertel verhalen in mijn werk waarvan ik hoop dat het iets zegt, doet of raakt. Maar in de eerste instantie maak ik werk voor mijzelf. Als kind was ik al bezig met tekenen en verhalen vertellen, zo lang ik mij kan herinneren. In het dorp waar ik opgroeide verzamelden mijn vriendinnen en ik alle speelgoedpoppetjes die we konden vinden en brachten die naar de binnenplaats om verhalen mee te vertellen. Het verzinnen van verhalen was als tekenen zonder papier. Iedere dag kwamen mensen naar buiten om te luisteren en dan maakte ik nieuwe verhalen. Daarom vind ik het ook zo leuk dat Martijn werk van mij heeft aangekocht, omdat hij romanschrijver is. Ik ben gek op boeken. Hoewel ik niet altijd het geduld heb om lang stil te zitten om te lezen, lees ik op dit moment zijn roman “De Hollandse droom”. Ik was nieuwsgierig om door zijn boek te kunnen bekijken hoe hij als Hollander schrijft over zijn eigen cultuur en geschiedenis. In mijn werk reflecteer ik ook op mijn eigen cultuur, dus daarin ligt een overeenkomst. En wat ik ook bijzonder vind is dat Martijn mijn werk ziet als warm. Heel weinig mensen zien dat, maar ik kom uit een heel warm land en heb altijd een beetje heimwee naar die warmte. 

Door mijn werk licht te maken. Nouja, dat zeg ik nu wel, maar dat is misschien een beetje tegenstrijdig eigenlijk. Het werk dat Martijn van mij heeft aangekocht is best donker namelijk. Maar er zit allerlei kleur onder waardoor je die warmte voelt. Ik gebruik zelden of nooit zwarte verf. Zwart is voor kleding, misschien omdat je het daar juist warm van krijgt. Op schilderijen is zwart gewoon een leegte. Kleur, of eigenlijk verkleuring, is voor mij warmte. In mijn land is het zo warm dat je kleuren niet meer ziet door de vervaging. In de zomer kan de zon binnen een dag iets verkleuren. Die sepia-achtige toon die alles dan krijgt speelt vaak mee in mijn werk. Als ik naar Irak ben geweest en terug kom in Amsterdam dan voelt het net alsof ik van het buitenlicht een donkere kamer in stap. Ieder najaar heb ik vaak heimwee, want ik heb zo veel herinneringen aan de warme dagen van de zomers.

Via Instagram stuurde hij mij een bericht dat hij mijn werk had gezien en graag op atelierbezoek wilde komen. Op dat moment hing er veel werk van mij bij een tentoonstelling in Dordrecht, dus ik nodigde hem uit om te komen kijken. Samen met zijn vrouw kwam hij langs. Ze verzamelen beiden en hij wilde haar verrassen door een werk van mij aan te kopen. Dat vond ik een hele mooie manier om samen kunst te verzamelen. Op die dag hebben wij met elkaar kennis gemaakt, maar ze twijfelden nog over het werk dat ze het liefste wilden hebben. Later zijn Martijn en zijn vrouw nog eens langsgekomen in mijn atelier om de werken te bekijken. Uiteindelijk is de keuze gevallen op een schilderij uit 2012. Een geheel abstract werk met veel verschillende kleuren en bruin als boventoon.  

Zeker! In 2026 ga ik een project doen over verandering van het landschap van mijn geboorteplaats. Dat is pas over twee jaar, maar ik documenteer al sinds 2010 met een camera één vaste plek in het dorp waar ik vandaan kom. Iedere keer als ik naar mijn familie ga dan bezoek ik die specifieke plek waar ik veel herinneringen aan heb en naar terug verlang. Soms ieder jaar, soms eens per twee jaar, en dan neem ik een foto om die veranderingen vast te leggen. Het dorpje waar ik opgroeide dat was zo mooi, als het paradijs waar God het over heeft. Dat gebied is omringd door hoge bergen en vroeger was daar een riviertje met allerlei vruchtbare bomen eromheen. Als kind gingen wij daar picknicken en plukten dan al het verse fruit. Nu is het veranderd, kaal en droog zonder water. In die serie foto’s zie ik die transformatie, en soms is dat pijnlijk om te zien.

Ik heb een keuze gemaakt waarin ik heel eerlijk ben tegen mijzelf. Ik wil het graag zien daar, want ik heb zoveel banden met die plek. Die herinneringen wil ik niet vergeten, dat is het belangrijkste voor mij. Ik voel zoveel liefde, ik weet dat ik daar graag wil zijn en het voelt goed als ik daar ben. Net als een liefdesrelatie. De zichtbare veranderingen doen pijn, maar alles is vergankelijk. Dat is iets wat ieder mens in hun leven doormaakt. Zulke grote veranderingen zijn pijnlijk en beangstigend, en tegelijkertijd voelt het goed. Ik denk sowieso dat onze herinneringen altijd mooier zijn dan de werkelijkheid. En voor mij blijft Aghjalar altijd de mooiste plek op aarde uit mijn kindertijd. Het zit als het ware in je genen om dat mooi te vinden en je daaraan te hechten. Inmiddels ben ik iemand die liever in de stad is, tussen de mensen. Ik wil geluid horen en lawaai, want dan kan ik mij het beste concentreren. Eigenlijk kan ik van rust niet werken, maar die plek blijft altijd een deel van mij. 

Tot en met 15 september 2024 is het werk van Fatima Barznge te zien in het Stedelijk Museum Schiedam, als onderdeel van de tentoonstelling "Liefde voor tekenen", in samenwerking met Koen Taselaar en Susanna Inglada. 

Dit najaar doet Fatima mee aan de groepstentoonstelling About Abstract Art in galerie Esta, in de stad Suleimaniya, Irak. Dit is een onderdeel van een project van de Hiwa Foundation. Voor Fatima wordt dit de eerste keer dat zij voor haar eigen expositie haar geboorteland weer bezoekt.

Mijn vrouw ontdekte een paar jaar geleden het werk van Fatima. Vanaf toen zijn we dat een beetje gaan volgen en een keer naar een expositie in Dordrecht geweest. Daar hebben we even met haar gekletst en kwamen er achter dat haar atelier in Rotterdam zit. Dus ben ik daar een keer langs geweest om wat werk te bekijken. Ik wilde iets van Fatima kopen als cadeau voor de verjaardag van mijn vrouw. Van tevoren maakte ik een shortlist met interessante werken en nam haar mee naar de studio om iets uit te kiezen. We verzamelen samen, en meestal gaan aankopen in overleg. Dan hebben we eerst een tijdje iets op het oog voordat we besluiten het te kopen. Uiteindelijk is het een werk uit 2012 geworden, dat hangt hier in de woonkamer. Later is daar ook nog een ander klein werkje van Fatima bij gekomen die ik op een veiling heb aangekocht.

Nog niet zo lang, ik denk een paar jaar. We kwamen hier in de zomer van 2019 wonen, en als je vanaf deze woonkamer uit het raam kijkt zie je verderop de letters van de Van Nelle fabriek waar ieder jaar Art Rotterdam wordt georganiseerd. In 2020 ben ik daar naartoe gegaan en werd op sleeptouw genomen door mijn manager Oscar van Gelderen, die zelf ook kunstverzamelaar is. Met een groepje hebben we daar rondgelopen en dat was eigenlijk heel erg leuk. Ik heb met veel galeriehouders gesproken en aan het einde van de dag bedacht ik dat je dus ook gewoon een galerie binnen kan stappen. Ineens werd het een hele reële mogelijkheid om het werk wat daar hangt ook zelf in huis te halen. Dat vond ik erg tof en ook mijn vrouw vond dat een heel leuk idee. We hadden al wel vaker tegen elkaar gezegd dat we eens kunst wilden gaan kopen, maar daar hadden we nooit echt werk van gemaakt. Ik had wel een paar dingetjes die dan per toeval op mijn pad waren gekomen, maar nooit heel doelgericht. Op Art Rotterdam had ik de galerie Dürst Britt & Mayhew uit Den Haag leren kennen. Daar hebben we kort daarna ons  eerste werk aangekocht. Dat was van Marwan Bassiouni, een Zwitsers-Egyptisch-Amerikaanse fotograaf die ik heel goed vind. We hebben een foto uit de serie ‘Prayer Rug selfies’, waarin hij met zijn telefoon gebedskleedjes fotografeert op verschillende plekken waar hij bidt. Sindsdien kijk ik rond wat er voorbijkomt in veilingen en galeries.

Ja, toen wij net naar Rotterdam verhuisden was het meteen een goede manier om de stad te leren kennen, om mensen te ontmoeten en nieuwe kunstenaars te ontdekken. Ik vind het ook leuk om met kunstenaars in gesprek te gaan over hun werk. Marwan is bijvoorbeeld een kunstenaar die ik inmiddels een beetje ken, ik heb zelfs eens een stukje geschreven over een werk van hem. In zijn fotoserie ‘New Dutch Views’ kijken ramen vanuit een moskee uit over een Nederlands landschap. Daarvoor gebruikt hij twee verschillende camera’s waardoor het werk iets collage-achtigs krijgt. Eén van zijn foto’s is van een moskee hier in Rotterdam. Die kan ik bijna zien vanuit ons woonkamerraam, maar net niet omdat er nog twee gebouwen voor zitten. In het werk kijkt die moskee uit over voetbalvelden. Voor literair voetbaltijdschrift Hard Gras werd ik gevraagd om daar iets over te schrijven. En dat kwam dus goed uit, omdat ik Marwan zelf ook al eens had gesproken.

Niet per se eigenlijk. Ik leer vooral kunstenaars kennen omdat ze dan op een beurs aanwezig zijn bij de galerie, en dan word ik aan diegene voorgesteld. Het is geen voorwaarde voor mij, of iets waar ik zelf heel actief achteraan ga, maar het kan natuurlijk wel iets toevoegen om iemand te spreken. Aan de andere kant kan een galeriehouder ook heel goed en gepassioneerd vertellen over een werk.

Mijn vrouw heeft een Marokkaanse achtergrond, dus dat is wel het haakje. Daar slaan wij  wel sneller op aan. En het lijkt mij ook wel tof om te proberen de kunstverzameling een bepaalde richting op te laten gaan. Dus wij hebben nu besloten om ons voornamelijk te richten op kunstenaars met een MENA (Middle-Eastern, North African) achtergrond. Omdat wij op een gegeven moment inderdaad constateerden dat het een rode draad begon te vormen. Ik vind het toch wel wat toevoegen aan het idee wat de verzameling uiteindelijk kan worden in de toekomst. Wat ik er ook aantrekkelijk aan vind is dat we dan onszelf dan kunnen beperken in de keuzes die we maken. Want op een gegeven moment zien we zoveel mooie dingen die we zouden willen hebben. Op deze manier hoeven we bij veel werken niet meer te twijfelen, als het toch niet helemaal in de verzameling past. Zo’n praktische reden heeft wel iets heel prettigs eigenlijk. En het blijkt goed te werken.

Nog niet, maar ik sluit niet uit dat dat een keer gaat gebeuren. En dat is ook niet zo erg. Uitzonderingen maken kan altijd, want we maken zelf de regels. Dus die kan je dan ook zelf verbreken. Al onze aankopen zijn altijd wel redelijk weloverwogen trouwens. Ik maak eigenlijk nooit impulsaankopen, want we kopen altijd samen in overleg. Het zijn namelijk best grote investeringen. Toevallig was het werk van Fatima dan wel een verrassing, maar uiteindelijk is die keuze voor het werk ook samen gemaakt.

Wat ik er zelf tof aan vind is dat er allemaal witte puntjes in zitten die kleine stukjes van het doek eronder laten zien. Alsof er een soort omkering in zit waarin de onderste laag de bovenste laag is geworden. En dat je goed kunt zien dat er veel arbeid in zit. Dat is geen vereiste, maar in dit geval vind ik dat heel bijzonder. Daar kan ik heel lang naar blijven kijken. Ik weet ook een beetje wat de uitgangspunten van Fatima zijn in haar werk, en dat het heel persoonlijk is. Maar dat is niet iets wat je per se uit het werk haalt als je dat niet weet. Ze is nu al een aantal jaar bezig met de serie ‘study of square’. Dat zijn vanuit de kalligrafie geabstraheerde en geometrische vormen. Daarin zijn er op de achtergrond steeds weer andere dingen te zien. Eigenlijk zou ik graag nog een recenter werk van haar willen hebben om beter te zien hoe die praktijk zich verder ontwikkelt. Die werken zijn gemaakt met een andere techniek en lijken nog iets meer te knallen, alsof het wat grotere gebaren zijn. Dat zou heel mooi zijn om te hebben. Zodat je echt goed kan zien hoe ze van het een tot het ander komt in haar praktijk. 

Ik kan van alles bedenken wat ik graag zou willen hebben, maar waar ik nu al een tijdje mee in mijn hoofd zit is een ander werk van Marwan uit de ‘Swiss series’. Dat hoeft niet meteen, maar mijn vrouw stelde het laatst voor toen we het online zagen. Dus het zou zomaar kunnen dat er binnenkort weer iets bij komt. Dan moeten we daarna nog kijken waar we het in de ruimte gaan ophangen. Dat is soms best lastig met het zonlicht dat  hier de kamer binnen valt. Vooral in het voorjaar moeten we goed opletten waar de zon op de muren valt, of de gordijnen moeten wat vaker dicht. Voorlopig valt het nog mee en kan alles op een goede plek hangen. Dus we moeten afwachten hoe de verzameling zich verder gaat ontwikkelen.  

In oktober 2024 verschijnt Martijn's nieuwe boek Het einde van de wereld zoals we die kennen bij Uitgeverij Thomas Rap.