Frank van der Salm

Dat begon eigenlijk al in 2012, toen ik besloot dat ik mijn werk graag in boekvorm zou willen bundelen. Ik benaderde Irma Boom voor de vormgeving, maar kreeg het niet voor elkaar om de rest in mijn eentje te doen. Ik ging op zoek naar een andere partij die mij kon helpen. Zo belandde ik bij Bas Vroege, de directeur van Paradox. Hij stelde voor om naast de boeklancering een event neer te zetten. We kwamen in 2017 in contact met het Nederlands Fotomuseum en besloten een mid-career tentoonstelling te maken die zowel terugblikt als vooruit kijkt. Ik werk nooit in series, waardoor het interessant werd om op zoek gaan naar de manier waarop mijn beelden zich inhoudelijk tot elkaar verhouden. Via Paradox zijn we in contact gekomen met wetenschappers van de UvA die werken met Artificial Intelligence (AI). Daar is een samenwerking uit ontstaan waarbij ik zelf 41 motieven voor mijn werk heb bedacht en die als ‘waarde’ tussen 0 en 1 aan al mijn 241 werken heb toegekend. Het algoritme heeft met behulp van AI de verbanden helder gemaakt als computerdata. Om dit te visualiseren voor de expositie hebben we samengewerkt met de designstudio RNDR en componist Henry Vega.
 

Vorig jaar heb ik de kernwaardes aan mijn foto’s toegekend op basis van de betekenis die het werk nu voor mij heeft. Het kan dat die motieven en waarden verschillen met het moment waarop ik de foto maakte. Ik kan immers nooit meer zeker weten hoe ik in 1995 dacht over een foto. Daardoor verschuift de betekenis van het werk met de tijd. Voor mij hoort die continue verandering bij kunst. Zo hebben de lege straten die ik fotografeer bijvoorbeeld een hele andere lading gekregen sinds de pandemie. In NOWHERE verwijst de titel naar verandering en naar de toekomst door de twee verschillende interpretaties: ‘nergens’ of ‘hier en nu’. Vooral het ‘hier en nu’ vind ik zelf belangrijk omdat ik zowel kritisch als gefascineerd ben door de veranderingen in steden. In de tentoonstelling waren daarom het boek, de ‘video wall’ en de fysieke foto’s drie verschillende manieren om het werk te bekijken en te interpreteren.

Niet letterlijk, maar wel in een meer filosofische zin over de veranderende rol van afbeeldingen van de stad. De gebouwen in een stad worden in de eerste instantie ontworpen voor een opdrachtgever en de gebruikers. Vervolgens worden er afbeeldingen van dat gebouw gepubliceerd in architectuurbladen, kunstbladen of andere tijdschriften. Zijn de echte gebruikers van het ontwerp dan de mensen die er werken, of de mensen die de beelden consumeren? Dat maakt mijn werk als kunstenaar heel paradoxaal, want ik refereer aan een stad die voor een steeds groter deel uit beelden is opgebouwd door er beelden aan toe te voegen. De foto’s die ik maak zijn vrijwel nooit geografisch te lokaliseren plekken. Fotografie heeft namelijk altijd een spanning met de werkelijkheid, omdat de kijker zich afvraagt wat er buiten die foto gebeurt. Ik kies wel altijd voor steden binnen een consumptie gedreven en kapitalistische maatschappij. Daarmee wil ik vragen oproepen over de steden waarin wij leven, hoe wij bouwen en hoe wij omgaan met de werkelijkheid. 

Toen ik 25 jaar geleden begon waren mijn foto’s meer documentair, gericht op de invloed van de mens op de natuurlijke omgeving. Langzaam is dat veranderd richting stedenbouw, architectuur en beeldvorming. Ik heb vaak gezegd dat de locatie van mijn foto’s niet van belang is, tot ik in 2010 een nieuwe stad zocht om naartoe te gaan. Ik realiseerde mij dat ik ook dezelfde steden opnieuw zou kunnen bezoeken als de plek toch niet uitmaakt. Maar, dan wordt de stad juist wel weer relevant. Ik besloot te onderzoeken hoe ik dat een rol kon geven. In 2014 reisde ik naar Hong Kong, waar toen de studentenprotesten van de ‘Umbrella Movement’ plaatsvonden. Een deel van het centrum was afgezet en het financiële hart op Hong Kong Island was helemaal leeg. De gigantische gebouwen van grote banken en bedrijven veranderden in decorstukken voor mijn foto’s. Dat vormde een mooie reflectie van de twee politieke systemen in het land. Sindsdien werk ik op die manier. 

Misschien onbewust, maar ik denk dat mijn docenten een grotere invloed op mij hebben gehad. Zo heeft Klaas Gubbels mij goed leren kijken en heeft Wout Berger veel indruk gemaakt met zijn boek ‘Giflandschap’. In de periode na de academie werd ik beïnvloed door de Amerikaanse ‘New Topographics’ beweging. In die stijl waren mijn beelden voornamelijk liggend, op een formaat van 50 bij 60, in zwart-wit. Na een tijdje vond ik dat echter te dogmatisch worden. Ik ben gaan variëren met formaten en later ook met kleurenfotografie, want ik wilde de wereld niet meer abstraheren naar zwart en wit. Ik ben mijn camera steeds meer als een ‘tool’ gaan beschouwen. Zoals een schilder alles kan doen met verf en kwasten om expressie te vinden, kan ik dat met mijn camera ook. Waarom zou ik niet half scherp, of zelfs volledig onscherp fotograferen? 

Op dit moment wil ik vooral doorgaan waar ik mee bezig ben; nadenken over de vormgeving en het gebruik van de openbare ruimte. Zowel in de ontwikkeling van steden, en de stad van de toekomst, als in de manier waarop steden zichzelf associëren met de toekomst. Het is daarbij belangrijk om te blijven realiseren dat er al een clichébeeld van de toekomst bestaat dat is gevormd door boeken en films. In veel van die verhalen ontstaat er een politieke armageddon en worden steden gekleurd door onmenselijk neonlicht. Daar wil ik niet teveel naar op zoek. Misschien wordt de stad de komende decennia wel steeds maatschappelijker en verdwijnen alle gigantische billboards. Een concreet project op mijn planning is een verdere samenwerking met de ontwikkelaars van Artificial Intelligence aan de UvA. We willen samen meer mogelijkheden van de visualisatie van mijn werk onderzoeken, maar daar kan ik nu nog niet teveel over uitweiden.

Reyn volgt mijn werk al heel lang en heeft meerdere foto’s van mij aangekocht, waarvan de eerste aankoop in 1998 was. Ik werkte toentertijd samen met MK Galerie Rotterdam waar Reyn als verzamelaar vaak langs kwam. Sindsdien is hij mij altijd blijven volgen en heeft mijn werk veel gesteund. Zijn meest recente aankoop is ‘Entr’acte’ (2016) geweest. Daarop is het uitzicht over de stad Shenzhen aan de rivier Sham Chun te zien. Die rivier vormt de grens tussen het vasteland van China en Hong Kong. Op het vasteland bevindt zich de stad met hoogbouw, maar de andere kant hoort nog bij Hong Kong waardoor er niet gebouwd mag worden. Ook dat is een werk waarbij de twee politieke systemen in het land duidelijk zichtbaar zijn omdat de stedenbouw erdoor wordt beïnvloed.
 

Extra info:
Van 15 januari tot en met 27 februari 2022 exposeert Frank van der Salm bij galerie EENWERK in Amsterdam. 
Op donderdag, vrijdag en zaterdag kan de galerie worden bezocht op afspraak: POST@EENWERK.NL.  

Na mijn opleiding Bouwkunde in Delft ben ik voor de Rotterdamse Kunststichting als coördinator van kunst in de openbare ruimte begonnen. Uiteindelijk groeide ik binnen die stichting door tot adjunct-directeur en raakte ook meer betrokken bij muziek, theater, dans, film en literatuur. Ik ben dus eigenlijk vanuit een persoonlijke interesse bij toeval in de kunsten betrokken geraakt. Dat is langzamerhand een heel groot deel van mijn leven geworden. Sinds de jaren tachtig verzamel ik zelf kunst, en ondanks dat ik inmiddels gepensioneerd ben blijft mijn leven als verzamelaar gewoon doorgaan. Ik word nog steeds uitgenodigd door kunstacademies en fotografiemusea in Nederland of Europa, om feedback te geven op portfolio’s van studenten en jonge kunstenaars. Dat is ontzettend leuk werk en bovendien een mooie manier om in contact te komen met interessante nieuwe kunstenaars. Galeriehouders en verzamelaars in Nederland vragen mij dan ook regelmatig om tips voor nieuw werk omdat ik zoveel verschillende hedendaagse kunstenaars ontmoet. 

Ik ben zo’n vijf jaar geleden begonnen met het huren van een opslagruimte, omdat er in mijn eigen huis steeds minder plek was voor mijn collectie. Sinds dit jaar huur ik een voormalig fabriekspand in Tilburg samen met drie andere verzamelaars. We hebben besloten om de kunstwerken uit onze collecties door elkaar heen te hangen in de verschillende ruimtes. Daarnaast willen we ook graag ieder jaar samen een tentoonstelling maken. We hebben elkaar via een gemeenschappelijke kennis ontmoet, en in het begin was dat nog een beetje aftasten omdat we erg uiteenlopende verzamelingen hebben. Maar dat maakt het juist uitdagend: zo is er een verzamelaar die een serie schilderijen van berglandschappen heeft opgehangen, waar ik weer 10 foto’s tegenover heb geplaatst die daarop reflecteren. Daardoor ontstaat er uit die twee collecties een collage waarmee een verhaal wordt verteld. Dat past erg bij mijn manier van werken, omdat er ook binnen mijn eigen verzameling veel verhalen te vinden zijn.
 

Eerst ga ik in gesprek met de kunstenaar om te luisteren en verhalen te ontdekken. Maar wanneer ik als curator bepaalde kunstwerken naast elkaar hang, kan ik met de ordening van die werken iets nieuws vertellen. Ieder kunstwerk heeft een eigen verhaal, en door twee werken naast elkaar te hangen vertellen ze samen weer een heel ander verhaal. Doordat mijn fotografiecollectie vrijwel alle kunsthistorische thema’s bevat is het mogelijk om met allerlei verschillende werken een connectie te maken. Twee kunstwerken kunnen ook qua kleur, vorm of textuur een relatie met elkaar aangaan. Zo gebruik ik mijn verzameling om te blijven herinterpreteren en nieuwe verhalen te creëren.
 

Op dit moment wil ik doorgaan met de ontwikkelingen binnen de opslag in Tilburg. We hebben ons als verzamelaars voorgenomen om de ruimte ieder halfjaar opnieuw in te richten. Nu heb ik bijvoorbeeld een portrettengalerij gemaakt in een soort salon-achtige opstelling. Over zes maanden kan ik daar weer iets compleet anders ophangen. Het is een erg leuk vooruitzicht dat ik de komende jaren regelmatig een nieuwe ordening en selectie van mijn eigen collectie kan maken. Verder is de grootste opgave om ook in mijn eigen huis meer ruimte aan de wand te creëren voor kunstwerken. Dan kan ik ook daar rouleren en nieuwe collages maken vanuit mijn verzameling. 
 

Fotografie is zeker het belangrijkste volume in mijn collectie, maar beslaat ongeveer de helft van alle werken die ik bezit. Hoewel er tijden zijn geweest dat ik bijna alleen maar fotografie verzamelde ben ik daar niet mee begonnen. Mijn allereerste aankoop was een gouache, daarna een schilderij en daarna een tekening. Pas eind jaren ’80 heb ik voor het eerst een foto gekocht. Dat was een zwart-wit foto gemaakt door Cas Oorthuys. Toentertijd was fotografie voor mij nog erg documentair, en wat er in galeries hing was voornamelijk in zwart-wit. Pas toen ik voor mijn werk naar New York verhuisde ontdekte ik kunstfotografie waarin kleur een belangrijke rol speelde. Ik werd verliefd op alles wat er gebeurde met kleur, sfeer en spanning en kocht steeds meer foto’s. Na een aantal jaren moest ik mijzelf eraan herinneren dat er ook interessante ontwikkelingen in andere media zijn. Ik wil in mijn verzameling geen kunstvormen uitsluiten.

Mijn eerste aankoop van Frank was een werk getiteld ‘High Pool’ uit 1998. Dat heb ik in 2001 aangekocht op het moment dat ik zijn werk leerde kennen via MK Galerie in Rotterdam. ‘High Pool’ gaat over een hotelcomplex in Las Vegas waar een zwembad naast ligt. De foto is van bovenaf genomen waardoor het net een maquette lijkt. In de afgelopen 20 jaar heb ik denk ik zo’n 8 werken van Frank aangekocht. Veel van die werken, waaronder ‘High Pool’, tonen een gebouw of een paar gebouwen in hun omgeving. Daarop is dan een oppervlakte van 200 of 300 meter vastgelegd. Mijn laatste aankoop is ‘Entr’acte’ geweest, waarop wel 20 of 30 kilometer van een stad te zien is. In dat werk vindt er een schaalvergroting plaats ten opzichte van de andere foto’s die ik heb aangekocht van Frank, en dus ook in mijn eigen kijken en denken over zijn werk. Momenteel hangt ‘Entr’acte’ in Tilburg als een van de topstukken. 

In 2016 ging ik bij Frank op studiobezoek voor zijn nieuwste werk. Hij kwam toen net terug uit China en vertelde mij dat hij fantastische foto’s had gemaakt die nog ontwikkeld moesten worden. De enige manier om het te bekijken was via proefstroken en op een computerscherm. Ik heb absoluut geen twijfels over de kwaliteiten van de foto’s van Frank, dus kocht ik ‘Entr’acte’ nog voordat ik het eindresultaat had gezien. Uiteindelijk werd het een monumentaal werk van 2,20 meter breed en 1,20 meter hoog waarop de stad Shenzhen en de grens met Hong Kong te zien is. Rechts staan hoge skyscrapers van staal en donker glas die door de rivier worden gescheiden van een lieflijk groen landschap met rijstvelden. Dat landschap zal volgebouwd worden zodra Hong Kong in 2049 bij China wordt gevoegd. Met die kennis wordt de titel erg treffend, omdat de foto voor mij een haast visionaire voorspelling van de toekomst is. Over een paar decennia zal de betekenis van dit werk anders zijn.