Mirjam Somers

Mijn ouders zaten in het kunstonderwijs, dus voor mij was naar musea gaan, naar kunst kijken en met verbeelding bezig zijn een deel van mijn opvoeding. Ik kan me niet één moment herinneren dat ik dacht: ik ga kunstenaar worden. Dat is heel geleidelijk gegaan, terwijl het wel in de lijn der verwachting lag, omdat ik uit een soort kunstenaarsnest kom. Ik ben in 1990 begonnen met de docentopleiding toneel in Arnhem, maar na een jaar stopte ik omdat het mijn wereld niet was. Daarna ging ik naar de kunstacademie in Den Bosch, waar ik mij specialiseerde in monumentaal beeldhouwen. In 1997 ging ik naar Antwerpen, waar ik aan de Academie voor Schone Kunsten mijn beeldhouwtechnieken verfijnde. Vervolgens kwam ik op het Hoger Instituut voor Schone Kunsten (HISK) terecht. Vanuit daar ben ik in 1999 een jaar naar China gegaan voor een uitwisselingsproject met de kunstacademie in Tianjin. Wat mij altijd gedreven heeft is de noodzaak iets te willen vertellen en vat te krijgen op de wereld.

Wat betreft het medium zijn het meestal videowerken en tekeningen. Het zijn verhalende werken over de tegenstrijdige en gecompliceerde relatie tussen mens en dier. In mijn videowerk breng ik vaak mens, dier en natuur samen als een soort tableau vivant. In mijn tekeningen komen bijna altijd dieren voor. Ik ben altijd op zoek naar een combinatie van het verontrustende, soms bijna apocalyptische, en het esthetische. Het heeft een heel meditatief karakter, maar het snijdt ook. Het kan soms gruwelijk zijn, maar ook kalmerend op een bepaalde manier. Deze balans is denk ik erg typerend voor mijn werk.

De drijfveer van mijn kunstenaarschap is iets te willen vertellen over de tegenstrijdige relatie tussen mens en dier, en hoe de mens eeuwenlang de planeet heeft bestierd en beschadigd. Daar lees ik over in de hele breedte, van romans tot filosofie. Het houdt mij enorm bezig en het is heel actueel; zeker in jouw generatie van millennials zie je meer bewustzijn hierover en dat geeft hoop. De reden waarom ik als kunstenaar blijf doorgaan – afgezien van het feit dat het een spannend leven is – is dat ik mijn verhaal wil vertellen. Mensen liefkozen hun huisdieren en eten tegelijkertijd vlees uit de bio-industrie. Ze kijken vertederd naar dieren in de dierentuin, maar sluiten die daar wel op. Mij daarvan bewust zijn en daar verhalen over willen vertellen, die gaan over verantwoordelijkheid, schuld en onschuld, dat is de drijfveer van mijn werk. Deze machtsverhouding en tegelijkertijd de liefde die er is, zit altijd in mijn werk. Het gaat om de verhouding van ik tot de ander, in mijn werk meestal door een dier vertegenwoordigd, en over met het leven omgaan. Ik heb bijvoorbeeld een vijfdelige documentaireserie gemaakt, Complex Moral Universe, samen met mijn vriend en fotograaf Bas Czerwinski. Dat ging over relaties tussen dier en bijvoorbeeld preparateur of jager. Er is zoveel meer wat mij drijft. Ik denk dat ik met mijn kunst tot de essentie wil komen waar voor mij het leven over gaat, zonder een morele vinger te wijzen.

Dat jaar heeft mij als kunstenaar doen groeien. Ik volgde aan de kunstacademie lessen over Chinese en Westerse kunst. Zelf gaf ik les in Engels. Hans van Dijk runde het hedendaagse kunstcentrum CAAW en introduceerde mij bij kunstenaars in China. Aan de hand van zijn tips ben ik gaan reizen door China. Zo heb ik bijvoorbeeld de Chinese videokunstenaar Zhang Peili in Guangzhou opgezocht. Mensen ontvingen mij met open armen en vertelden over hun werk, wat ik heel bijzonder vond want ik kwam uit Antwerpen en zij kenden mij niet. Er was zoveel wat mij naar China trok, zoals mijn fascinatie met hoe het communisme de mens gevormd heeft en de zoektocht van kunstenaars toentertijd. Nu kan er veel meer, maar ook Ai Wei Wei werkt nog met beperkingen. In China heb ik een grotere urgentie ervaren om als kunstenaar werk te willen maken, daarmee iets te willen zeggen en ergens tegen te ageren. Er zat een soort van scherpte en strijd in alles, dat me erg trok. Ik heb maanden met de trein door China gereisd zonder dat ik de taal sprak. Je wordt zo teruggeworpen op jezelf en ook op wat je in essentie wil vertellen. Dat was heel leerzaam. Toen ik terugkwam uit China heb ik me volledig op het medium video gestort en ging ik voor het eerst met echte dieren werken.

Ons contact is via mijn vriend Bas Czerwinski tot stand gekomen, die tevens verzamelaar is. Ze vertegenwoordigde onder Anne-Marie Ros Projects een aantal kunstenaars, waaronder mij. Als gastcurator van de expositie 4 de Korenbeurs in Schiedam en van Manchester Contemporary Art, beide in 2012, heeft ze werk van mij getoond. Anne-Marie is ontzettend gedreven en heeft me altijd onvoorwaardelijk gesteund in mijn werk. Ze heeft bijvoorbeeld vaker meegekeken als ik een tekst aan het schrijven was. Dus ze is heel intensief betrokken bij mijn kunstenaarschap, soms wat meer op de achtergrond. Bij elke verzamelaar, door de nieuwe context waarin een werk komt te hangen, vertelt mijn werk een nieuw verhaal. Ik vind het altijd een enorme eer als mijn werk in een collectie wordt opgenomen, hoe groot die verzameling ook is. De werken krijgen een nieuw leven en je doet er letterlijk afstand van, maar door de veranderende context gebeurt er nog veel meer dan dat. Ik had niet gedacht dat dat zo sterk zou werken.

Ik vind het werk uit Daily Drawings (2020-2021), een project van 200 tekeningen, heel goed in haar verzameling passen. En met name ook door het schilderij van Esiri Erheriene-Essi. Dat werk heeft een heel beladen onderwerp, maar door het kleurgebruik en de grofheid waarmee de figuren op de voorgrond zijn geschilderd heeft het ook iets heel moois. En de vroege werken van Levi van Veluw, de fotografische zelfportretten met balpen, die vind ik ook heel mooi. Ik voel mij heel erg vereerd dat ik in die collectie tussen die kunstenaars hang. Het is een omvangrijke en veelzijdige collectie. Kunst verzamelen begreep ik nooit voordat ik Bas leerde kennen, die ook al jaren verzamelt. Nu ik zelf tussen een collectie leef (die van Bas), begrijp ik meer wat het doet. Je groeit met een werk, dus je kijkt er elke keer weer anders naar. En het is ook de aanwezigheid, bijna de ziel, van zo’n werk. Stel dat alle werken hier niet in huis zouden zijn, dan zou ik me hier best wel alleen kunnen voelen.

De zwart-wit tekening is een ouder werk, uit 2012. Die heb ik Anne-Marie geschonken nadat wij samen in Manchester zijn geweest. In mijn tekeningen van toen gebeurde er nooit iets in de achtergrond. Het was altijd een blanco vel met een zwart-wit figuur op de voorgrond. Het tweede werk heet Sky High, nummer 77 van het project Daily Drawings. Ik ben met dat project begonnen in april 2020 en heb een jaar lang elke dag een tekening gemaakt, eigenlijk een soort dagboekfragmenten – met pauzes, want ik maak ook filmopdrachten samen met Bas. Voor veel tekeningen is een foto het vertrekpunt. Ik heb een beeldarchief met onder andere zelfgemaakte foto’s, familiealbums en oude krantenartikelen. De aanleiding voor de houding van de persoon in Sky High was mijn vriend. Het werk heeft iets heel treurigs en vrolijks tegelijk en het heeft grafische en ruimtelijke elementen. Er komt veel samen. Wat ook eigen was aan dit project, is dat ik allerlei verschillende technieken en materialen door elkaar gebruikte om grenzen te verkennen. Ik heb tijdens de pandemie een heel productieve tijd gehad, en dat geldt volgens mij voor veel kunstenaars, maar vanwege covid kon er heel weinig en was van veel onzeker of het door kon gaan. Ik wilde mijn werk kunnen tonen en daarom heb ik de tekeningen hier thuis op de begane grond geëxposeerd. Anne-Marie is bij Daily Drawings 1 op bezoek geweest samen met haar man Peter en toen viel ze voor Sky High. Eigenlijk zie ik Daily Drawings als een storyboard; mijn volgende stap is om op basis van deze tekeningen een film te gaan maken, dus het wordt vervolgd!

Zoals ik net al zei, krijgen werken eigenlijk in elke verzameling een nieuwe betekenis door de relatie die het werk aangaat met andere werken, de inrichting, de architectuur van het huis, maar vooral ook door de persoon die het koopt en hoe die naar de wereld en het werk kijkt. Sky High is een gelaagd werk met kleurvlakken dat op meer manieren te interpreteren is. Door Anne-Maries manier van kijken, zie ik het werk zelf ook weer anders. Ik vond het leuk aan Anne-Maries reactie dat zij er een slinger in zag, terwijl anderen er een strop in zien. Ik vind het mooi in haar collectie en bij haar passen en het is één van mijn persoonlijke favorieten uit het project.

In het Goethe Instituut heb ik afgelopen zomer in de tentoonstelling Passage en Passant een selectie van 50 tekeningen uit Daily Drawings getoond, in dialoog met het werk van Fatima Barznge. En onlangs heb ik met een videowerk meegedaan aan de groepsexpositie Intens in ARWE Gallery in Gouda op uitnodiging van Marcel Westdorp. Verder zijn Bas en ik momenteel bezig met twee videoproducties voor twee kunstenaars, Priscila Fernandes en Danielle di Paulis. En ik ben bezig met een aantal filmprojecten die nog in de kinderschoenen staan.

Ik denk dat de essentie van onze collectie figuratief is: portret, mens en landschap. En het is multimediaal: fotografie, videowerk, keramiek, schilderijen en meer. Het is een beetje eigenzinnig waar we van houden. Onze smaken komen overeen. We hebben onder andere werken van Bouke de Vries, Rachel Goodyear, Esiri Erheriene-Essi, Renie Spoelstra, Jai Aili, Hinke Schreuders, Neil Faber, Kate Endle, Chris Ballew, Viviane Sassen, Kim Hospers, Anna Reivila, Levi van Veluw, Klodin Erb, Renato Nicolodi, Alison Erika Forbe, John Scott, Eva Räder, Henny Aclaque, Royal Art Lodge, Claire Harvey, Hendrik Kerstens, Tatjana Gerhard, Marcus Putze, Bettine von Zwehl, en Anna Tanner (die ontmoetten wij jaren geleden op een beurs in Londen en ik ben groot fan van haar werk). We hebben opvallend veel vrouwen in onze (internationale) collectie. We zijn inmiddels meer van de unica’s en minder van multiples, en ik koop tegenwoordig alleen nog maar klein werk, maar Peter maakt het niet uit. Daarom zie ik hem meer als verzamelaar dan mezelf: toen de muren vol waren dacht ik we zijn klaar, maar Peter niet.

Bij beurzen, galeries of rechtstreeks bij kunstenaars, en ik ruil weleens werken. Op een veiling van OBJECT Rotterdam hebben we een mooi werkje gekocht van Wieki Somers, wat we al eerder hadden gezien toen we haar studio bezochten. Het deed ons denken aan een strenge winter vroeger. Toen we het werk op de veiling konden kopen, hadden wij zoiets van: doen! Het hangt dus vaak niet alleen af van je waardering voor het werk, maar ook van het gevoel of de herinnering dat het oproept. Ik koop soms online als ik het werk van een kunstenaar al ken, maar mijn voorkeur is om het werk in het echt te zien. Ik vind het fijn om via galeries te kopen, omdat zij de voorselectie doen en je steunt ze, waardoor kunstenaars bereikbaar blijven via het netwerk van galeries. Dat contact vind ik heel belangrijk. En misschien is het toch ook wel het plezier dat je daarbij hebt in het aankoopmoment.

Ik hoor veel verzamelaars hetzelfde zeggen: ik doe het intuïtief en het moet me raken. Dat geldt voor ons ook. Iedereen wordt door ander soort werk geraakt. Wat ik leuk vind aan het internationale netwerk van kunstverzamelaars is de onderlinge waardering, omdat je allemaal voor de kunst bent, maar iedereen doet het vanuit een andere insteek of motivatie. Je leert veel van elkaar. Als mede-verzamelaar denk ik soms bij bepaalde werken dat het in iemands collectie zou passen en omgekeerd gebeurt dat bij ons ook. Kunst inspireert en verbindt.

Als ik me laat adviseren, dan is dat door Peter, omdat hij mij heel goed kent. Waar we op letten is dat het unieke werken zijn en dat het ons raakt. Maar wij praten er eigenlijk nooit over waar we precies op letten. We hebben geen discussies, en dat hoeft ook niet, want we hoeven het niet met elkaar eens te zijn. We kopen zowel onafhankelijk van elkaar als samen. Begin dit jaar zag ik de uitgeknipte figuren van Erik Mathijssen in de Kunsthal hangen en ik had zoiets van: wow, te gek, ik maak er foto’s van en laat ze aan Peter zien! Vervolgens zocht ik online naar zijn werk, maar dat was allemaal heel groot. Maat is een criterium voor mij geworden; als ik nu kunst koop, is het alleen maar klein werk, maar Peter is daar minder strikt in. Later ging ik met Peter naar Art Rotterdam. Daar zagen we een muur vol met werk van Erik Mathijssen. We hebben er drie gekocht.

Ik denk dat wij iets van 180 stuks hebben, zowel design als kunst, klein en groot, en multiples en unieke werken, dus van alles. We hebben nog niets verkocht. Overal in ons huis staat laag op laag op laag. Dat gaan we anders organiseren. Soms lenen we werken uit: het beeld van Carolein Smit heeft in de Kunsthal gestaan, de foto van Viviane Sassen heeft in Kunsthal KAdE gehangen en beelden van Bouke de Vries zijn naar Moskou geweest.

Mirjam is de partner van fotograaf Bas Czerwinski en die ken ik al heel lang. En toen Mirjam in zijn leven kwam, leerde ik haar en haar werk goed kennen. Als mede-curator van de internationale tentoonstelling 4 de Korenbeurs Schiedam (2012) moest ik een selectie kunstenaars maken. Ik heb toen contact gezocht met Mirjam en sindsdien werken we samen. Als ze met nieuwe projecten bezig is of onderzoek doet, dan belt ze me of ik langskom. Door onze samenwerking zijn we vrienden geworden. We zijn ook nog samen naar Manchester geweest. Daar cureerde ik een show op de internationale beurs Manchester Contemporary, met werk van Mirjam. Het werk Sky High dat ik van Mirjam heb gekocht, komt uit het project Daily Drawings. Mirjam heeft die serie tijdens corona gemaakt. Daarna heeft ze haar huis opengesteld als expositieruimte. Ik ging langs, ik zag dit werk en dacht: dat wil ik! Ik vind de vlakverdeling en het beertje heel mooi en hij is een beetje spannend. Het is de vraag of de beer zichzelf gaat hangen of gaat slingeren. Voor mij gaat hij slingeren. Het is een keuze wat je erin ziet. De zwart-wit tekening gaf Mirjam mij als dank voor onze samenwerking. Op het kaartje achterop schreef ze: “Ruilen mag”. Dat ga ik absoluut niet doen! Ze maakt mooi werk en ik ben een enorme fan van haar. Ik heb dus één werk van haar gekocht en er één gekregen, en ik hoop nog een videowerk van haar te kopen. Ik ben onder de indruk van Mirjams werk en voor iedereen die dat niet kent, is dat hun gemis. Ze is intelligent, integer en serieus; zo deed ze een studie naar de filosofie rondom de relatie mens-dier en relevante informatie verwerkte zij in een soort visuele tijdlijn. Het is zo eervol om door haar te worden uitgenodigd om te komen kijken en erover te praten. Ik leer daar ook van, dus het is altijd gelijkwaardig. Als ik met een kunstenaar werk, dan wil ik begrijpen wat hem of haar drijft en wat hij of zij wil. Mirjam is een kunstenaar die echt een podium verdient. Ze heeft het geduld en ze heeft de toewijding. Steeds weer verrast zij mij. Mirjam verdient een serieus podium, maar gek genoeg is ze nog niet ontdekt.

Ik heb Sky High bij de trap op de begane grond gehangen vanwege het lijnenspel en omdat het een redelijk nieuw werk is dat we tijdens corona hebben gekocht. Ik vind het hier mooi hangen. De zwart-wit tekening hangt boven. Toen ik die kreeg heb ik snel een spijker in de muur geramd en dat is de vaste plek geworden, naast werk van Viviane Sassen en onder werk van Jai Aili, Renie Spoelstra en Carolein Smit. Daar hangt het tegenover de bank, dus ik kijk er altijd naar.

Afgelopen jaar hebben wij op Art Rotterdam drie werken van Erik Mathijssen gekocht. Het is naïef werk dat ons heel vrolijk maakt. Tijdens een kunstweekend in Charlois, South Explorer, kocht ik een heel klein werkje van Ruud Goedhart. Het is een geschilderd stopcontact. Ik zag er een gezicht in en daar word ik heel blij van. Tijdens Paris Photo in november kochten we een speciale editie, Roadside Lights, van de Japanse fotograaf Eiji Ohashi. Hij vertelde ons dat zijn uitgever CASE Rotterdam op de Wilhelminapier zit. Die kennen wij; die zit tegenover de fijne designkledingwinkel van Margreet Olsthoorn. Toch grappig hoe klein de wereld is en dat zijn werk ons pas in Parijs opviel en niet eerder bij Unseen in Amsterdam.

Wij verzamelen vanuit passie en vinden het heerlijk om met kunst te leven. Wij vinden het interessant om vroeg aan te haken bij kunstenaars en ze te volgen in hun ontwikkeling. Dat vraagt een actieve betrokken houding. Inmiddels hebben we een nieuwe opslagruimte in de buurt, zodat we onze kunst thuis gemakkelijker kunnen rouleren. Te veel mooi en kwetsbaar werk zit nu nog in mappen. Dat gaan we laten inlijsten met museumglas. Ons huis wordt binnenkort geschilderd en de kunst wordt daarna opnieuw opgehangen. Als we ooit kleiner gaan wonen, is het pas de tijd om na te denken wat we met de kunst gaan doen. Misschien geven we werken weg aan familie en vrienden of doneren we specifieke werken aan een museum. Ik geloof niet dat onze collectie in z’n geheel ergens een vaste plek moet krijgen. Het dient nu ons doel: kunnen leven te midden van kunst. Het is aan hen na ons om te bepalen wat er met de collectie gebeurt, en tot dan zorgen we er goed voor.